تدوین نهج البلاغه

این مجموعه نفیس و زیبا به نامنهج‌البلاغه» كه اكنون در دست ماست و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است و گذشت زمان و ظهور افكار و اندیشه‌های نوتر و روشن‌تر مرتبا بر ارزش آن افزوده است، منتخبی ازخطابه‌ها» و دعاها» و وصایا» ونامه‌ها» وجمله‌های كوتاه» مولای متقیان علی ـ علیه السّلام ـ است
نهج البلاغه كه از متون اولیه فرهنگ اسلامى است توسط ادیب علامه مرحوم سید ‏رضى رضوان الله علیه در سال 400 هجرى از میان صدها كتاب و منبع گردآورى و تنظیم گردیده است . آنچه تردید ناپذیر است این است كه علی ـ علیه السّلام ـ چون مرد سخن بوده است، خطابه‌های فراوان انشاء كرده، و همچنین به تناسب های مختلف جمله‌های حكیمانه كوتاه فراوان از او شنیده شده است، همچنان كه نامه‌های فراوان مخصوصا در زمان خلافت نوشته است، و مردم مسلمان علاقه و عنایت خاصی به حفظ و ضبط آنها داشته‌اند.
 

نام نهج‏ البلاغه

نامى كه شریف‏ رضى براى این كتاب برگزیده نهج‏البلاغه‏» یعنى راه و روش بلاغت‏» است زیرا این كتاب درهاى بلاغت را به روى خواننده مى ‏گشاید و طالبان بلاغت را بدان نزدیك مى‏ سازد و نیاز دانشمند و دانشجو را برمى ‏آورد، و گمشده و خواسته بلیغ و زاهد است و از آن روز كه این كتاب گام به عالم فرهنگ و ادب نهاد و توسط شریف ‏رضى به بار نشست، در میان دانشمندان و خطبا و اهل ادب جا باز كرد و بلند آوازه شد و شهره آفاق دانش گردید و ستاره آن در شام و عراق و نجد و تهامه درخشید، و هركجا كه رفت‏با استقبال مردم مواجه گردید و در مراكز علمى به درس و بحث از آن پرداختند زیرا علاوه بر معناى ارزنده و محتواى علمى و عمیق همه‏جانبه و درهاى حكمت و دانش، داراى الفاظ و نگارشى بسیار بدیع و زیبا و سبك و شیوه‏یى هماهنگ و عالى است كه در اوج نثر عربى قرار گرفته است .

ویژگی های نهج البلاغه

1- كلامی فوق كلام انسانها و پایین تر از كلام خدا و در حقیقت، كلماتی گهربار از امام معصوم حضرت مولی الموحدین امام علی(علیه السلام)
2- جامعیت نهج البلاغه، به گونه ای كه همانند قرآن، به عنوان انواری از آن، به تمام مسائل دنیوی و اخروی پرداخته است.
 3. اوج فصاحت و بلاغت بی نظیر
 4. در بردارنده رسالتی جاودانه و جهانی پس از قرآن، جهت هدایت بشریت
 5. جاذبه خاص نهج البلاغه برای همگان
 6. مصون از هرگونه ضعف، خطا وتحریف
7. ارزش والای پیام های نهج البلاغه
8-  عدالت خواهی و ظلم ستیزی منحصر به فرد
نهج‌البلاغه از نظر محتوایی به مسائل مختلف اعتقادی، اقتصادی، ی، اخلاقی پرداخته است و در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها و حكمت‌ها به پرسش‌ها و مسائل عرصه‌های مذكور پاسخ داده است.
 

محتوای نهج البلاغه

نهج‌البلاغه اثری است كه باید با آن زیست و تنفس كرد. روح را با آن هم‌دم ساخت و با آن نبض و قلب را به تپش در آورد، تا معانی آن در عمق جان بنشیند و بتوان دنیاهای آن‌ را وارد شد و سرزمین‌هایش را فتح كرد. هرچند رسیدن به قله‌ی رفیع معرفت علی(ع) حتی در حوزه‌ نهج‌البلاغه بر كسی میسّر نیست و ضعف ما حكم می‌كند كه نمی‌توان تمام دنیاهای زهد و تقوا و عبادت و عرفان و حكمت و فلسفه و پند و موعظه و ملاحم و مغیبات و ت و مسؤولیت‌های اجتماعی، حماسه، شجاعت و دیگر زوایای نهج البلاغه را وارد شد و این اقیانوس بی‌پایان را شناخت.
نهج‌البلاغه از نظر محتوایی به مسائل مختلف اعتقادی، اقتصادی، ی، اخلاقی پرداخته است و در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها و حكمت‌ها به پرسش‌ها و مسائل عرصه‌های مذكور پاسخ داده است.
نهج‌البلاغه در مسائل اعتقادی به آفرینش جهان و انسان و جانوران، هدفدار بودن خلقت انسان، معرفت حق تعالی وحدت حق تعالی، هدف فرستادن پیامبران، هدف بعثت پیامبر اكرم(ص) ، استمرار رسالت با قرآن و عترت و فرجام و رستاخیز،پرداخته است.
امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، به مسائل اقتصادی نیز پرداخته است و مسئولیّت انسان را نسبت به سرزمین‌ها و چهارپایان و ارج نهادن به كار و تلاش انسان و بهره‌مندی از حاصل دست‌رنج خویش و ضرورت آبادانی سرزمین‌ها و ذخیره‌سازی ثروت و توصیه‌‌هایی مربوط به بیت‌المال و عدالت اجتماعی و فقر زدایی و ره‌نمودهای اخلاقی به ثروت‌مندان و برنامه‌های اقتصادی و وظایف فردی نیازمندان و وظایف دولت و جامعه را بیان كرده است.

بخش دیگری از فرمایشات امام علی(ع) به مسائل ی و حكومتی اختصاص دارد. امام(ع) در این ساحت، به وظایف كارگزاران و استانداران، نویسندگان، ارتش و نیروها و سران نظامی، روش‌های دریافت مالیات و اصول كشورداری پرداخته است.
ساحت دیگر نهج البلاغه، مسائل اخلاقی و تربیتی است. كه امام(ع) بر مبنای جهان‌بینی توحیدی، آن‌را استوار ساخته است. اخلاق فردی در نهج‌البلاغه، دانش اندوزی توأم با عمل، بی اعتنایی به زخارف دنیوی، آزادگی و ظلم ستیزی، نظم و حساب‌رسی در امور را تبیین نموده است و اخلاق اجتماعی نیز به خوش خلقی و انسان دوستی، انصاف‌ورزی با مردم و مانند این‌ها اشاره كرده است .
مسائل عبادی و معنوی مانند سیمای عابدان شب زنده‌دار، انگیزه‌های گوناگون در عبادت، حالات و مقامات عابدان و تأثیر عبادت در زوال گناه نیز در نهج‌البلاغه مورد توجه جدی قرار گرفته است روی‌كرد علی(ع) در سراسر سخنانش بر مبنای عدالت است؛ همان‌گونه كه فرمود: عدالت، زندگی است.
اما علی(ع) در برابر ستم‌كاران چونان تندری می‌غرّد و برای مظلومان پناهی استوار و امیدبخش است. علی(ع) حریم مقدّس عدالت است و با انسانیتی والا و شمشیر و قلم، حریم آن را پاس می‌دارد. سرزمین‌هایی را كه ستم بر آن‌ها غلبه یافته و مكان‌هایی كه كابوس فقر بر آن‌ها چیره شده است، چه كسی می‌تواند نجات دهد جز نهج‌البلاغه كه برنامه‌ی حاكمیتی عادل است كه بنیاد ستم را در هر مكان و زمان، از ریشه برمی‌آورد.

مهجوریت نهج البلاغه و انس و بهره‎مندی از آن

 یكی از مسایل دردناك كه نمی‎توان انكار نمود، مسئله مهجوریت نهج البلاغه در میان امت اسلامی و حتی شیعیان آن حضرت است، گر چه تلاش هائی برای رفع مهجوریت شده ، اما همچنان این واقعیت تلخ قابل انكار نیست كه نهج‎البلاغه مهجور است

تنظیم کننده : محمد رضا حیدریان